De ontwikkeling van de S-curves in een wereld vol empires.

Jan Hein geeft een korte terugblik op de eerste sessie. De afgelopen 70 jaar zien we wereldwijd twee duidelijke “S-curves” qua economische ontwikkelingen. De eerste loopt van net na de tweede wereldoorlog wanneer er een lange periode van groei aanbreekt, mede aangejaagd door steun vanuit Amerika en de ontwikkeling van de multi-nationale company, maar die uiteindelijk eindigt in een recessie aan het einde van de jaren ’70. Na de val van den Uijl en het Wassenar akkoord kruipt Nederland langzaam uit het dal. Maar wereldwijd is het in de jaren 1980 onduidelijk wanneer de volgende boom zal aanbreken en door wat die zou worden getriggered. Onverwacht valt aan het einde van die periode de muur, komt de PC en de eerste mobiele telefoon op de markt waarmee informatie op veel grotere schaal kan worden gedeeld en luidde met name de opening van China de tweede “S-curve gedreven’ periode van economische welvaarts groei in, in gang gezet door meer deregularisering en globalisering. De afgelopen jaren stagneert de groei echter weer en gaat het economisch gezien lastiger. Wederom zitten we in een ‘tussentijdse’ periode van stagnatie en onzekerheid, met verscheidene kenmerken die we ook zagen in de jaren 80. Een groot verschil is echter de hudige krapte op de arbeidsmarkt, terwijl we toen zeer hoge werkloosheid hadden. Desalniettemin is het wederom onzeker hoe een volgende S-curve er uit zal zien, of die er uberhaupt wel komt en wat dan de belangrijkste driver is die hem in gang zet. Komt er weer een tijd van meer voorspoed aan en zo ja hoe gaat die er dan uit zien?

“Alle empires willen een groter stuk van een taart, die niet genoeg meegroeit”

In de zoektocht naar het antwoord op deze vraag is het volgens Jan Hein belangrijk om de machtsstructuren in de wereld te begrijpen, ofwel de verschillende empires. De grote landen of samenwerkingsverbanden tussen meerdere landen (zoals China, Rusland, Europa en Amerika) hebben elk hun eigen belangen en zijn steeds vijandiger naar elkaar. Alle empires willen een steeds groter deel van de economische taart, die momenteel niet snel genoeg meegroeit. Daarnaast hebben landen als China en India het gevoel dat ze niet genoeg hebben geprofiteerd van de vorige S-curve en willen dan ook naar een meer multipolaire wereld. In de voorgaande crises zijn de armen armer geworden en de rijken rijker. Veel landen willen af van de door Amerika gedomineerde wereld, waarin zij nauwelijks de vruchten plukken van alle economische vooruitgang. De verschillende empires zijn dan ook steeds meer naar binnen gekeerd en implementeren protectionistische maatregelen. De nadruk ligt op het stimuleren van de eigen economie. Bedrijven afkomstig uit empires met tegengestelde waarden of belangen zijn minder welkom dan vroeger, wat een grote uitdaging is voor internationaal opererende bedrijven. Je wilt niemand voor het hoofd stoten, maar zaken doen met de figuurlijke vijand maakt dit haast onvermijdelijk.

“Alles is in China geoorloofd om te zorgen dat het systeem overleeft”

China zal naar verwachting een steeds dominantere positie krijgen in de wereld en het is interessant om in te zoomen op ontwikkelingen die zich daar voltrekken. Het regime is op de eerste plaats gericht op het voortbestaan van de communistische partij en de rest is ondergeschikt. Net als India heeft het een vele verschillende bevolkingsgroepen bij elkaar te houden. Hiervoor is het essentieel dat het economisch goed genoeg gaat (dus groei is nodig) en daarnaast zet China groots in op surveillance om andersdenkenden te identificeren. De road en belt strategie moet vooral China dienen. Zoals mooi beschreven door iemand uit het publiek, één van de redenen dat XI Jinping aan de macht kwam was door slim in te spelen op de kloof tussen arm en rijk. Het wordt spannend of hij zijn economische beloftes over het verkleinen van deze kloof de komende jaren kan waarmaken. Maar naast economische groei staat de uitdrukkelijke drang om alle afvallige gebieden weer een vast onderdeel te maken van China onder superieure leiding van de partij en het politburo, het liefst goedschiks, maar als het niet anders kan kwaadschiks. Om als partij te kunnen overleven staat deze wens bij de leider zelfs hoger op de ladder dan constante economische groei. Steeds meer zien we dat politieke agenda’s domineren, niet alleen in China, maar ook in de VS, Rusland, Europa en de andere ‘empires’. Recente gevallen, zoals in Rusland, maar ook Engeland en haar keuze tot Brexit, In Turkije en rondom al het gedoe over de wel of niet verhoging van de debt-ceiling in de VS, laten zien dat rationele keuzes het verliezen van emotionele principes en verlangens, ook al gaat dat ten koste van welvaart en maakt het de wereld onveiliger. Gevaarlijker is de absolute macht van de leider, waarbij de de mensen om hem heen geen andere keuze hebben dan immer met hem mee te stemmen.. Voor China geldt dat de Xi  de transitiemoet leiden van een export gedreven economie naar een interne consumptie economie die dan op alle belangrijke vlakken geheel onafhankelijk moet zijn van verdervelijke invloeden uit het buitenland en met name veroorzaakt door de Veringde Staten van Amerika. Als dit niet genoeg lukt groeit de kans op naar buiten gekeerde agressie. Net als bij de huidige situatie met Poetin zal hij macht willen tonen en een buitenlandse vijand aanwijzen om de aandacht af te leiden. Het lijkt vanuit dit perspectief dan ook slechts een kwestie van tijd dat China actiever Taiwan naar zich toe zal trekken. De vraag is hoe de andere empires hierop zullen reageren, met name de VS en daarmee Europa. In alle opzichten zal een escalatie grote gevolgen hebben voor ons ‘zekere’ bestaan en hoe het westen zich verder als eenheid (of niet) zal ontwikkelen.

“De economische toekomst is onzeker, maar we hebben tijdens Covid laten zien ons uitstekend te kunnen aanpassen”

Op globaal niveau lijkt de toekomst financieel gezien voor alle empires onzeker. De effecten van de situatie zoals nu bij Oekraïne zijn moeilijk in te schatten. Grootschalige sancties en economische oorlogvoering tussen empires zetten het geglobaliseerde systeem sterk onder druk. De crisis van 2008 heeft pijnlijk laten zien dat het hele netwerk van financiële instellingen fragiel is, wat door recente ontwikkelingen wederom bevestigd is. Een paar weken geleden vielen er weer een aantal lokale Amerikaanse banken om en die zouden zo weer een domino-effect in gang kunnen zetten. In ieder geval zijn de schulden overal sterk toegenomen en de vraag is hoe ver die kunnen blijven doorgroeien zonder kleerscheuren. In gesprek me het publiek komt naar voren dat meerderen een great-reset dan ook niet uitsluiten. Het is mogelijk dat het systeem implodeert en een nieuwe crisis zich aandient. Wel vult iemand aan dat Covid heeft laten zien dat ons aanpassingsvermogen groot is. Ook in deze turbulente tijden zijn we erin geslaagd er economisch sterker uit te komen en ons op veel vlakken her uit te vinden. Dus ook als een great-reset er komt hoeft dit niet per se een catastrofe te worden.

De rol van de aarde in de volgende S-curve

Bij het nadenken hoe de volgende S-curve eruitziet is het in de ogen van Frans nodig om in te zien dat we niet oneindig kwantitatief kunnen blijven groeien op een eindige planeet. Hij laat zien dat we allemaal steeds meer consumeren, dan de draagkracht van de aarde ons jaarlijks kan leveren. Het rijke gedeelte van de wereld consumeert vandaag op een manier die onze grootouders zich nooit konden voorstellen. Elk jaar rond augustus hebben we de hoeveelheid natuurlijke middelen al opgemaakt voor het hele jaar. Wij leven van het kapitaal van de aarde in plaats van de rente. Er wordt een radicale koerswijziging van ons gevraagd, waarbij   we de focus op kwantitatieve groei zullen weten te verleggen naar modellen van kwalitatieve duurzame verbetering in harmonie met onze omgeving. Een wereld waarin we van competitie naar coöperatie groeien. Frans noemt het huidige tennis als metafoor: in plaats van focus op het slaan van zoveel mogelijk onhoudbare ballen naar de ‘tegenstander’, een focus op de bal zo lang als kan in het spel houden, samen met de medespelers zo lang mogelijke rally’s realiseren.

Jan Hein ziet al veel goede initiatieven, maar vreest toch, dat we het te laat zullen gaan oplossen. Hij verwacht dat ondanks goede pogingen de temperatuur aan het einde van de eeuw boven de doelstellingen van Parijs zal komen te liggen. Zo ontwikkelt China nu nog 1.700 nieuwe kolencentrales. Maar ook in Nederland zie je de moeilijkheden om zich als een van de meest welvarende landen ter wereld aan te passen. We vliegen er nog lekker op los. Pas als alle landen prioriteit aan geven aan het behoud van de aarde zal het snel genoeg gaan. Tot die tijd zal resilience en adaptation ons beleid kenmerken.

“We leven niet van de rente, maar van het kapitaal van de aarde”

Hiertegenover merkt men op dat bij een groeiende groep jongeren het bewustzijn heerst dat het anders moet en zij laten zich ook horen. Daarnaast hebben we een groter aanpassingsvermogen dan ooit tevoren. Samen met de exponentiële technologische ontwikkelen kunnen we een heel eind komen. We moeten alleen bereid zijn er ook dingen voor op te geven. Qua stemgedrag is er al een duidelijke focus op verandering te zien, maar de discrepantie met ons eigen daadwerkelijke gedrag is nog groot. Als we willen dat er iets verandert moeten we bijvoorbeeld echt een keer dat vliegtuig niet nemen. De overheid kan dit nog meer afdwingen door de belasting op vervuilende producten en productie te verhogen. We moeten ze daar dan alleen niet vier jaar later met de verkiezen op afrekenen. Bovendien zijn wij maar een klein landje (weliswaar met een grote ecologische voetprint). De rest van de wereld, in iedergeval de grote vervuilers moeten allemaal mee (willen) doen.

Moeten we verder kijken dan de economische groei?

Een holistische visie op onze lange termijn is nodig om duurzaam gedrag te stimuleren. De focus zal niet langer moeten komen liggen op kwantitatieve economische groei alleen, waarom sturen we niet op geluk? Op welzijn en evenwicht? Hoewel niet besproken, kan AI zowel economisch als voor ons welzijn wel eens een belangrijke rol gaan spelen in de ontwikkeling van de volgende S-curve en helpen om de duurzaamheid van onze aarde te verhogen. In de discussie ontstaat wel een consensus dat het nodig is om kritisch te kijken naar wat we tot nu toe hebben gedaan en om te bepalen of zo doorgaan wel een haalbare weg is. Het algemene beeld van de groep is in ieder geval dat er wel een volgende S-curve gaat komen. De vraag is echter of deze gebaseerd is op economische groei of dat we gezamenlijk nog andere stap zullen weten te zetten. Game-changing leadership is nodig en daarin heeft ieder de eigen verantwoordelijkheid.

Het volgende Future Talks event staat gepland op 22 september. Lees meer hierover en meld je aan om er bij te zijn!