Selecteer een pagina

INTERVIEW MET JAN-HEIN JESSE OVER DE HUIDIGE GEOPOLITIEKE SITUATIE

door | feb 17, 2023 | Specials | 0 Reacties

Bookmark (0)
ClosePlease login
Jan-Hein Jesse is internationaal expert op het gebied van energie, , geopolitiek en financiële markten. Hij heeft dertig jaar wereldwijde ervaring in de olie- en gassector, heeft lange tijd voor Shell gewerkt en voor verschillende grote banken. Sinds 2000 is hij senior expert van het International Energy Agency in Parijs en verbonden aan het Clingendael International Energy Programme.

In de Future Talks dialoog van december 2022 nam Jan-Hein ons mee in zijn persoonlijke kijk op de huidige geopolitieke situatie en de uitdagingen voor de verschillende machtsblokken in de wereld. Dit koppelde hij aan het energievraagstuk ten opzichte van klimaatverandering en de economische uitdagingen voor met name Europa.

Een opeenvolging van S-curves sinds de Tweede Wereldoorlog

In zijn presentatie schetst Jan-Hein een beeld van de economische ontwikkelingen sinds de tweede wereldoorlog. Duidelijk te zien zijn een aantal “S-curves”: zo wisselen periodes van economische groei en stagnatie elkaar in cycli van ongeveer 30 jaar af. De wederopbouw na de oorlog betekende een periode van groei, aangejaagd door grootse projecten zoals het Amerikaanse Marshallplan. Eind jaren 70 volgt een recessie met grote werkeloosheid en wereldwijde inflatie. De val van de muur in Berlijn en de opening van China markeren vervolgens het begin van de globalisering en zijn het begin van een tweede periode van snelle groei. De laatste jaren zitten we in het horizontale deel van de tweede S-curve en gaat het opnieuw economisch “niet vanzelf”. We zien hoge inflatie, positieve rentes, structurele krapte op de arbeidsmarkt, meer overheidsschulden en marges van bedrijven die onder druk komen te staan.

De verschillende machtsblokken (“Empires”) strijden alle om een groter stuk van een niet of nauwelijks groeiende taart. Een belangrijke ontwikkeling is hierbij de groeiende vijandigheid tussen de verschillende machtsblokken in de wereld. De belangrijkste machtsblokken zijn Europa, China, Rusland en Amerika, maar ook kleinere zoals Iran en Turkije spelen een rol. In periodes van voorspoed groeit de taart en is er dus minder reden tot conflict.

In de huidige situatie van geringe groei lijkt de wereldeconomie zich meer en meer te ontwikkelen tot een zero-sum game. Het gevolg is dat overal de nadruk komt te liggen op eigen economie eerst en er ook meer wens naar onafhankelijkheid ontstaat. Voorbeelden hiervan zijn de Engelse Brexit, de MAGA Beweging in het Amerika van Trump en het ‘China first’ beleid. De geopolitieke situatie is steeds ingewikkelder en onveiliger naarmate de ‘empires’ meer uit elkaar drijven. Aan alle kanten is er een groeiend wantrouwen en verdere radicalisering, dit zorgt ervoor dat de wereldwijde geopolitieke stress momenteel bijzonder groot is geworden.

De botsing tussen verschillende machtsblokken met eigen waarden en normen

Het huidige militaire conflict tussen Oekraïne en Rusland is een duidelijk voorbeeld van botsende ‘empires’ met verschillende waarden. Dit conflict was eigenlijk al heel lang in de maak: het empire Rusland is na het ineenstorten van de Sovjet-Unie veel kleiner geworden, maar er is altijd geprobeerd om de verloren gebieden toch onder Sovjet invloedsferen te laten blijven. Veel landen hebben hier niet veel weerstand tegen geboden, maar Georgië en Oekraïne wezen het duidelijk af en richtten zich meer naar het westen. Vanuit het perspectief van Rusland ziet men zich omsingeld door de andere machtsblokken, en voelt men zich bedreigd. Dat juist de twee landen die zich tegen Rusland keerden het strijdtoneel van de stijgende geopolitieke spanning zijn geworden verbaast dan ook niet. President Poetin had zijn acties in Oekraïne al min of meer aangekondigd in een brief aan president Biden, waarin hij zijn eisen beschreef en aangaf wat er zou gebeuren als die niet zouden worden ingewilligd. Amerika en Europa hebben nu besloten, dat het beschermen van de eigen waarden belangrijker is dan het vermijden van een oorlog. Een beslissing met verstrekkende gevolgen.  

Een parallel valt te trekken met de situatie van China met Taiwan. Het is duidelijk, dat er in China duidelijke eigen waarden gelden en er een andere hiërarchie van doelen heerst dan in het Westen. Waar bij ons economische vooruitgang als allerbelangrijkst wordt beschouwd, komt dat dit bij China pas op de derde plaats. Het belangrijkste doel van de overheid is de consolidatie en het overleven van het huidige socialistische systeem en dit is het uitgangspunt in alles wat ze doen. Om dat te bereiken is sociale stabiliteit en harmonie in de samenleving van groot belang en krijgt dit de meeste aandacht. Wanneer men de invasie van Taiwan als essentieel ziet voor het overleven van het systeem, dan zal men eventuele nadelige economische gevolgen voor lief nemen.

De toekomst van Europa

Ondertussen is het empire Europa vooral druk met zichzelf: er gaat veel tijd zitten in het verenigen van alle landen en het zorgen dat “alle kikkers in de kruiwagen blijven”. De staatsschulden en de afhankelijkheid van de Zuid-Europese landen ten opzichte van de Noord-Europese nemen nog steeds toe en om Europe bij elkaar te houden moeten met name de Noord-Europese landen hun portemonnee blijven trekken. De groeiende afkeer tegen China en Rusland en de tendens om minder met hen te maken willen hebben, is voor bepaalde grote landen zoals Duitsland een lastig onderwerp. Historisch gezien drijven zij veel handel met het oosten en zij zijn daarom minder stellig om de banden met die landen te verbreken. Een terugloop van de export aan producten zou heel veel geld kosten, wat vervolgens ook de mogelijkheid om Zuid-Europese landen te subsidiëren in gevaar brengt..

Om de positie op het wereldtoneel te behouden is voor Europa de samenwerking met van Amerika van steeds groter belang. De voorspellingen wijzen erop dat Europese economie wereldwijd elk jaar aan belang zal verliezen en dat de VS als enige bij zal kunnen blijven met de snelgroeiende economieën van bijvoorbeeld China en India. Het blijft voor Europa van groot belang dat Amerika een sterk Europa essentieel acht voor het beschermen van haar eigen waarden en haar eigen belangen.

De toenemende vraag naar energie als zero-sum game

Ook binnen de ontwikkeling van de energiemarkt lijken de machtsblokken steeds meer tegenover elkaar te komen staan. De wereldpopulatie blijft groeien en de vele opkomende economieën vragen om steeds meer energie. Dit vergt veel investeringen in fossiele brandstoffen en in hernieuwbare energie, en beide lopen momenteel achter. De afgelopen decennia is er vanwege het klimaatprobleem met goede reden minder geld naar nieuwe fossiele energie gegaan, dit mede vanwege strengere regels voor overheden en investeringsfondsen. Dit zou geen probleem zijn wanneer er genoeg aan hernieuwbare energie zou zijn om in de voorspelde groeiende vraag te voorzien, maar dit is bij lange na nog niet het geval. Bijvoorbeeld Duitsland zou al zes keer zoveel windmolens per dag zou moeten bouwen om de doelen te bereiken. Geen enkel land komt in de buurt van wat ze zouden moeten doen en verdere opwarming van de aarde lijkt daarmee onvermijdelijk. De kans is groot dat ook de energiehuishouding een zero-sum game wordt en alle landen een steeds groter deel zullen willen van een energietaart, die niet snel genoeg meegroeit om aan iedereens vraag tegemoet te komen.

Hoog tijd voor een nieuwe S-curve

Ten gevolge van het uitblijven van een nieuwe S-curve zitten momenteel meer en meer in een wereld gekenmerkt door angst en wantrouwen, met toenemende dreiging van oorlog over belangen, maar ook over waarden, identiteiten en overtuigingen. Als ondernemingen wordt het vooral voor globaal opererend ondernemingen steeds lastiger ook te manoeuvreren in een wereld van groeiende rivaliteit tussen de verschillende machtsblokken. Overheden die gaan zich meer bemoeien met de bedrijven binnen hun eigen invloedssfeer en terughoudender worden met het aangaan van banden daarbuiten, voegen nog een complicerende politieke component aan de internationale handel toe. De komende jaren kunnen we grote economische volatiliteit verwachten en (politieke) onzekerheid verwachten en lijkt het consistent maken van winst moeilijker te zullen worden. Hiermee zal nog meer focus op aanpassingsvermogen en weerbaarheid komen te liggen.  

De hamvraag blijft: wanneer zal de volgende S-curve zich aandienen? En hoe zal een nieuwe S-curve eruit gaan zien? Kan dit opnieuw een nieuwe curve gekenmerkt door kwantitatieve lineaire groei worden, of zullen er zich geheel nieuwe (systeem-)ontwikkelingen (moeten) gaan voordoen? De volgende Future Talks dialoog op 31 maart dient zich aan!

De volgende Future Talks dialoog op 31 maart dient zich aan!

Reactie verzenden